TWEE PASTOORS ROND 1600
Laatst bewerkt: 07-08-2013

MERTEN VANGHEN HOEFFACKER
PASTOOR TE MAASNIEL (VOOR 1566) TOT 1606.

Marten van den Hoeffacker is zeker een halve eeuw priester geweest, waarvan minstens veertig jaar als pastoor te Maasniel. Al in april 1566 trad Marten van Hoffacker, pastoor te Maasniel, op als ondertekenaar bij een grondruil. (GAR, G. van Bree: Rens Gestae nr. 1218. Jaartal moet zijn: 1566. Inventaris d’Hoop, nr. 18500, fol. 7.) Dat was in de tijd van de nietsontziende beeldenstorm in sommige plaatsen.

De dorpspastoor was een zoon van zijn tijd. Marten had twee buitenechtelijke kinderen, te weten zoon Gerith en dochter Greitgen. Zijn familie woonde in de stad. (Links: De monnik en de non, detail naar een onbekende meester, midden 16e eeuw.)

In januari 1574 vermaakte Marten aan zijn twee kinderen een huis in de Steeg, afkomstig van Gerard Bertelmans en vrouw. De priester had het huis in 1556 verworven, toen genoemd echtpaar een schuld aan hem niet kon betalen. (Of het hier handelt om de zus en schoonbroer van de priester is niet duidelijk.)

In de zomer van 1577 verkochten zijn zoon en dochter voornoemd huis aan Peter van der Hardt en vrouw Trijne. Omdat dit gebeurde zonder tussenkomst van voogden, mogen we aannemen, dat beiden toen al meerderjarig waren en omstreeks 1550 geboren zijn.

Gerith van den Hoeffacker is voortijdig overleden. Bij de verdeling van enige goederen tussen de pastoor en de overige familieleden in 1591 is alleen nog sprake van zijn natuurlijke dochter Greitgen. De vrouw was in 1580 getrouwd met Wilhelm Beumers van Elmpt.

De schrijfwijze van de naam varieert tussen Van den Haeffacker en Van gen Hoiffacker. Deze veldnaam komt zowel in de streek als ook elders als familienaam voor.

Stamboom Van den Hoeffacker
De meeste gegevens stammen uit het register van overdrachten, berustende in het archief van het Hoofdgerecht te Roermond. In 1591-92 werden enkele zaken geregeld tussen Marten van den Hoeffacker enerzijds en zijn naaste familie anderzijds. Zijn broers Thijs en Hendrick en zus Lysbeth zijn dan al gestorven. Ook de zoon en kleindochter van Thijs zijn dan gestorven. Marten is dan (als enige nog in leven) de naaste erfgenaam van een stuk land van 4 morgen in de Wijngaard bongerd buiten de stad. (GAR, Hoofdgerecht inv. nrs. 311-312.)

De boerderij te Maasniel, die op de nakinderen zou overgaan, bestond uit huis met hof, een boomgaard en enig akkerland. Volgens gegevens uit de cijnsregisters van Maasniel uit 1705 en 1740 was de boerderij gelegen aan de Eiermert naast de leigraaf.

De grond was toen al opgedeeld in een boomgaard naast het goed De Thooren en de huisplaats “waarop de pastoor een huis heeft gezet”. Die pastoor was Marten van den Hoeffacker. Later stond dit huis op naam van Lenardt Schoenmaeckers en was afkomstig van Boomers goed, verwijzend naar Willem Beumers.

De grond was belast met een cijns van 6 deniers aan het huis Daelenbroeck. Ook in een lijst van ‘die naber zu Niel’ zonder datum (maar van voor 1633) staat hij genoemd: ‘Willem Bomer, hauss und hoff und zugehor: 12 (morgen)’. (RHCL, Archief Kartuizers Roermond, inv. nr. 333.)

--- o 0 o ---

Waarschijnlijk was het de grootvader van pastoor Walrami, met name Lins Welkers, die midden 16e eeuw vanuit Herkenbosch in de stad trouwde met de aldaar wonende jongedochter Enne van Merum. Lins van Herkenbosch en zijn vrouw Enne kregen (voor zover bekend) drie zoons en een dochter: in willekeurige volgorde Nijss, Johan, Walraven en Liesbeth Linssen. Via de kinderen van Nijss Linssen van Herkenbosch werd de familielijn voortgezet onder het patroniem Nijssen. Nazaten via deze lijn zien we naderhand terug als pachters op Puytlingshof (= Jongenhof) te Lerop, op Puytlingshof te Leeuwen, op Kruisbroerenhof te Roer, op Heystershof onder Asenray en op Merwickshof te Herten.

Aanvankelijk verdiende de familie goed geld in de stad. 1588: huis van de weduwe Welkers aan de poel tegenover het Munster. Ook Nijss en Welken, roepnaam van Walraven, kochten een huis in de buurt.

Walraven trouwde kort voor 1580 met Trincken Kaelen van Mehren (D.). In februari 1587 werd Walraven van Herkenbosch benoemd tot een van de drie gezworenen (vertegenwoordigers) van het bakkersgilde in de stad. Uit zijn huwelijk met Trincken zijn twee kinderen bekend: Laurens (ca. 1580-1643), zo genoemd naar diens grootvader Lins van Herkenbosch, en Leon, die in de akten slechts een keer voorkomt. Hij moet jong gestorven zijn. De jongens groeiden op in de Hamstraat in de schaduw van de Munsterabdij. Waarschijnlijk doorliep Lins de Latijnse School nabij de kathedraal. (De jezuïeten zouden zich eerst in 1611 in de stad vestigen.)

Eind 16e eeuw, kende de nog jonge bisschopsstad Roermond een tijdelijke opleving van handel en nijverheid. Meer goederen dan voorheen werden in die jaren van groete neeringe und welvaren op de markt te koop aangeboden.

De jongeman kreeg in mei 1601 van stadswege een beurs om te gaan studeren op het St. Hieronymus-college in Keulen. Hier volgde Lins zijn priesterstudie. Het "Roermondse Huis" aldaar bood plaats aan telkens zes studenten, zonen van Roermondse burgers, die in Keulen konden studeren op kosten van hun vaderstad. Hun leeftijd varieerde bij aanvang van de studie tussen 21 en 26 jaar. (Zie: Oud archief Roermond i.n. 1494 t/m 1531.)

Het is mogelijk, dat Linss tijdens zijn opleiding ook les heeft gehad van de vooraanstaande kerkgeleerde, domheer en kanunnik Severinus Binius (1573-1641), met wie hij naderhand nog contact had.

Vijf jaar later had Laurens zijn studie te Keulen succesvol afgesloten en kreeg de bakkerszoon meteen de benoeming tot pastoor te Maasniel als opvolger van Merten van gen Hoeffacker. In augustus 1606 verzocht de weduwe Bosman het stadsbestuur, om de plaats in het college, die was vrijgekomen met de benoeming van Laurens Welchers(!) tot pastoor te Maasniel, over te laten aan haar zoon Peter. (De namen Welkers en Walraven werden hier om en om gebruikt. Oud archief Roermond inv.nr. 1, blz. 115 en blz. 419-2: dd. 30-8-1611: Laurenti Walraven, pastoor te Maasniel; inv.nr. 2, blz. 52v, en 97v. dd. 17-8-1606: Laurens Welchers, pastoor tot Neel. Vergelijk: doopregister Roermond dd. 6-5-1606 en dd. 11-11-1612: Laurentius Welkes, pastoor te Maasniel.)

In april 1607 droeg Trijn Kaelen het huis op de Hamstraat, naast haar ander huis, over aan haar twee zoons, die het huis meteen doorverkopen. Trincke was niet afkomstig van het naburige dorp Merum, zoals haar schoonmoeder. Zij blijkt een zus(?) of in elk geval enige en naaste erfgename te zijn van Jenne van Mehren en erfde diens aandeel in een huis in de Neerstraat. (Er zijn twee plaatsen in Rijnland-Palts die zo heten.) (GAR: Hoofdgerecht, inv.nr. 312-f.211 en inv.nr. 313, meerdere akten: o.a. f.16 en f.72.)

De familie Linssen
In december 1591 kochten Walraven en zijn broer Johan van Herkenbosch samen een stuk land buiten de stadsmuur in het Lommerveld. Johan was toen al getrouwd met Trincken van Dijck, weduwe van Hendrick Nijven. Hun dochter Metgen kwam jong te overlijden en haar goederen gingen toen over op haar halfbroer Corst Nijven. Mogelijk is deze aangetrouwde verwantschap, de reden dat Laurens Walraven in 1627 gevraagd werd als voogd op te treden van het zoontje van Jan Bijlemaker van Leeuwen en vrouw Encken Nijven, samen met grootvader Corst Nijven.

Laurens werd in de familie wel vaker als doopgetuige gevraagd. Een bakkerszoon, die al zo jong pastoor werd in een naburige parochie, daar kon men mee pronken.

Eind 1627 verkocht de zielenherder twee akkers op het Lommerveld buiten de Nielerpoort, afkomstig van zijn ouders. Volgens toen geldend recht konden naaste familieleden de verkoop ‘beschudden’ tegen betaling van de koopprijs plus de onkosten in goud en zilver.

In dit geval maakte Johan Nijssen, zoon van, binnen de termijn (van 6 weken en 3 dagen) gebruik van het beschudrecht en trok de grond enkele weken later als naaste bloedverwant aan zich. Zodoende komen we terecht bij diens vader Nijss Linssen van Herkenbosch, een andere broer van Walraven. Nijs woonde aanvankelijk ook in de stad, maar in 1602 kocht hij met zijn vrouw Mettel een huis te Roer, naast het huis van hun zoon Werner. Daar sleet het echtpaar zijn levensavond.

In elk geval van Werner Nijssen, neef van de pastoor te Maasniel, is bekend dat hij zijn vrouw en kinderen niet onbemiddeld had achtergelaten bij zijn overlijden.

Het ouderlijke huis in Roermond heeft Laurens ook na zijn vertrek uit de streek aangehouden. In 1638 werd de ligging omschreven, gelegen tegen het Munster kerkhof. De woning werd door tussenkomst van een zaakwaarnemer verhuurd. Nadat de vorige huurster was vertrokken (of overleden), heeft het huis korte tijd leeggestaan en werd van overheidswege gekraakt! Het stadsbestuur had het huis inmiddels aan Thonis de speelman toegewezen. De nieuwe huurder, Jan de Walle, trof het huis bewoond aan toen hij er in wou trekken. Jan had het huis van pastoor Walraven voor 24 gulden gehuurd van Pasen tot Pasen. (Hoofdgerecht Roermond, inv.nr. 475.)

In 1633 bemiddelde de pastoor van Maasniel in een geldkwestie tussen de doctor in de theologie Severinus Binius en een burger te Roermond, die nog geld schuldig was aan de domheer te Keulen. Drie jaar later vertrok Laurens Walrami naar zijn volgende en laatste bestemming, naar het stadje Lechenich nabij de domstad.

Lechenich bij Keulen
Laurens Walrami is bijna dertig jaar pastoor te Maasniel geweest. In 1636 werd hij als zodanig opgevolgd door Gerardus Humelius.

Laurentius Walrami werkte van 1635 tot 1643 als pastoor in de parochie van de (kurkölnische Residenz- und Amt)stad Lechenich, een ommuurd stadje met vesting op een steenworp van de stad Keulen. De parochie van St. Kilian was al vanaf 1255 verbonden met het stift van de H. Apostelen te Keulen. Als zodanig was Laurentius over dezelfde periode als kanunnik verbonden aan het stift. Toen pastoor Walram zijn intrek nam in Lechenich, had de stad een periode van heksenvervolgingen juist achter de rug.

Volgens notities bij een proces uit 1640 blijkt, dat de zielenherder beide functies, die van pastoor alsook kanunnik inderdaad tegelijk uitoefende. Keulen kende hij nog uit zijn studententijd. De priester had in Roermond als privé-persoon nog wat schulden in zaken, die hij met de verkoop van enkele akkers buiten de stad dacht te kunnen voldoen. (GAR, Hoofdgerecht Roermond inv. nr. 134, procesnr. 831 anno 1640. Internet: website Pfarrgemeinderat St. Kilian, Lechenich.) (Links: Het St. Apostelstift te Keulen, detail Mercator-plan uit 1571.)

Het pastoorsambt te Lechenich was vanwege de geringe inkomsten geen aantrekkelijke post. De vergoeding vanuit de kerk bedroeg slechts 133 daalders. In 1637 werd daarom, op voordracht van de officiaal te Keulen, besloten dit te vermeerderen met de inkomsten uit een der vele kanunnik-posten van het Apostelstift. Het kapittel telde namelijk 30 zogenaamde kanunnik-prebenden en nog eens 16 kapelaans. Met deze extra inkomsten, die zodoende aan de zielenherder te Lechenich werden toegeschoven, zou het gemakkelijker zijn om deze post in het vervolg te bemannen. De verplichtingen die hieraan verbonden waren, liet de pastoor aan een andere geestelijke over. (Archiv NRW te Keulen: Bestand 204: St. Aposteln Köln, U 3/599 en 3/600.)

Het stift betrok haar inkomsten o.a. uit hoeven en tienden te Herkenbusch (bij Grevenbroich), Blerick, Hoeningen en Lechenich. In laatstgenoemde plaats bezat het stift o.a. een boerderij aan de Wall, een tiendhof, pastorieland en 7 morgen weide, de Apostelbenden geheten.

Vanaf half maart tot eind mei 1642 werd de stad Lechenich belegerd door troepen onder leiding van maarschalk Guébriant. De belegering en de daaruitvolgende stadsbrand zullen wel niet alleen op de parochieherder een onuitwisbare indruk hebben gemaakt. Het kerkgebouw heeft beide rampen doorstaan.

In 1643 liet Laurentio Walrami, pastoor te Lechenich, kort voor zijn overlijden bij boekdrukker Wilhelm Friessem te Keulen een boek uitgeven met de welluidende titel: “Verteidigung und Triumph des Schlosses und der Stadt Lechenich gegen die hessischen, weimarischen und französischen Truppen”. Het boek (aan de hand van de fransiskaner pater Mathias Sarburg) handelt over deze belegering van de stad in 1642, tegen het einde van de 30-jarige oorlog. (Vriendelijke informatie van dhr. Ralf Othengrafen, Stadtarchief Erftstadt, waaruit de volgende zinsnede.)

Laut einer Publíkation von Peter Simons zur Lechenicher Geschichte war Walram von 1635 bis 1643 Pfarrer von Lechenich und Kanonikus an St. Aposteln in Köln.

Na 1643 is er inderdaad geen wapenfeit van pastoor Laurens Walrami meer bekend. In een verklaring van Dirck van Tricht, brouwer, uit 1666 worden alleen voornoemde parochies genoemd, wanneer hij spreekt over zijn "heer-neef" zaliger.

In een schrijven dd. 8-4-1646 betreffende een buurhuis, waarvan jaarlijks een rente van een daalder te betalen was aan Laurens, wordt zijn neef Dirck als rechthebbende genoemd. Daaruit mag worden aangenomen, dat Laurens Walrami dan al overleden is. (GAR: Hoofdgerecht, proces 1117.)

Nasleep
De twee huizen in de Hamstraat, die pastoor Walrami had nagelaten, waren voor de ene helft overgegaan op de erfgenamen van zijn oom Nijss Linssen van Herkenbosch en voor de andere helft op Dirck van Tricht alias van der Holt, als man van Mettel Bruijns, dochter van Herman Bruijnen en Liesbeth Linssen. Dirck heeft jarenlang de belangen van de priester in Roermond waargenomen tot diens overlijden in 1643.

De laatste keer dat dit huis genoemd werd op naam van Laurentius Walraven, pastoor van Maasniel, is in mei 1634. Tien jaar later blijkt voornoemde Dirck van Maestricht, de (mede)eigenaar te zijn.

Eerst in februari 1666 verkochten Joost Eggels en zijn zwager Geurd Thissen de halve eigendom van de twee huizen in de Hamstraat tegenover de poort van het Munsterklooster aan Marie Quijten, de weduwe van der Holt, die de andere helft bezat. In feite betrof het hier een huis met een aanbouw, die als woning van het grote huis werd afgesplitst.

Joost was in oktober 1650 getrouwd met Griet, de dochter van Jan Nijssen en Mettel Sijben (pachters op de Jongenhof te Lerop). Uit hun huwelijk zijn al meerdere kinderen geboren, wanneer zij besluiten in Leeuwen te gaan boeren. Eerst uit tweede huwelijk van Griet Nijssen met Jan Willems weten we zeker dat zij op de Puytlingshof aldaar woonden, met haar zoon Sibert als knecht. Geurd trouwde met Agatha Nijssen en woonde naderhand met zijn gezin op Heystershof onder Asenray. Hun zoon Jan Thijssen (1667-1739), trouwde uiterlijk 1700 met Catharina Janssen, de weduwe Leenen, op Merwickshof te Herten. (Zie ook: Jo Schreurs: Verwoesting en verleden van boerderij Engelen te Herten in Roerstreek 2005 van de Heemkundevereniging Roerstreek, blz. 53-54.)

Titelblad boek Laurentio Walrami uit 1643. (Uit: Bartsch, Frank/ Stommel, Hanna: Lechenich. Von der Römerzeit bis heute. Eine illustrierte Stadtgeschichte, Erftstadt-Lechenich 2004.)

- o -